Rada Unii Europejskiej. Struktura, rola, perspektywy badawcze

Projekt badawczy finansowany z środków finansowych na prowadzenie badań naukowych lub prac rozwojowych oraz zadań z nimi związanych, służących rozwojowi uczestników studiów doktoranckich na rok 2013 na Wydziale Dziennikarstwa i Nauk Politycznych UW.

Kierownik projektu: dr Kamil Ławniczak

Uzasadnienie realizacji projektu

Choć Rada Unii Europejskiej jest jedną z najważniejszych instytucji UE, nie ukazała się jak dotąd w Polsce żadna publikacja ukazująca tę instytucję w sposób wszechstronny, wykraczający poza omówienie aspektów prawno-proceduralnych. Brakuje zwłaszcza ujęcia problemowego, zwracającej uwagę na perspektywy badawcze, omawiającej kwestie poruszane przez badaczy zainteresowanych różnymi aspektami organizacji i działania tej instytucji, takimi jak np. kultura konsensusu, przebieg negocjacji, socjalizacja czy rola sekretariatu generalnego.

Również w na rynku anglojęzycznym nie ukazała się od 2006 żadna tego rodzaju publikacja. Biorąc pod uwagę zmiany, jakie od tego czasu nastąpiły w strukturze instytucjonalnej UE, jak również postępy badawcze studiów nad UE, poważnie utrudnia to podjęcie zaawansowanych studiów nad aspektami funkcjonowania Rady. Przygotowanie zgodnej z aktualnym stanem prawnym i opartej na najnowszych badaniach monografii na temat Rady jest w związku z tym uzasadnione

Opis najważniejszych osiągnięć

Wymiernym efektem realizacji projektu jest publikacja Rada Unii Europejskiej. Organizacja i sposób działania, wydana przez Wydawnictwo Wydziału Dziennikarstwa i Nauk Politycznych we wrześniu 2014 r. Celem osiągniętym w przygotowanym tekście było pogłębione omówienie kluczowych cech Rady Unii Europejskiej jako areny negocjacji między państwami członkowskimi i zarazem kluczowego aktora w uzgodnieniach międzyinstytucjonalnych. Instytucja ta jest podzielona poziomo według obszarów działań UE oraz pionowo, co tworzy złożoną, wielowarstwową   strukturę. Toczą się w niej nieustanne negocjacje o przenikających się właściwościach politycznych, biurokratycznych i technokratycznych. Ciągłość funkcjonowania RUE sprawia, że dla jej bieżącej działalności kluczowa jest spuścizna wcześniej podejmowanych decyzji i wypracowanych reguł postępowania. Negocjacje w większości wypadków przybierają silnie konsensualną formułę, nawet kosztem długotrwałych poszukiwań porozumienia. Ta ostatnia cecha łączona jest często z socjalizacją i zakorzenieniem na poziomie europejskim osób pełniących w organach Rady funkcję przedstawicieli państw. W wyniku tych procesów mają one działać nie tylko w imię ustalonych w stolicy „interesów narodowych", lecz również w zgodzie z normami podzielanymi w ich brukselskiej społeczności.

W publikacji podjęto analizę problematyki metodologicznej, związanej z jednej strony z różnymi możliwymi podejściami do zagadnień prezentowanych w książce, a z drugiej z ograniczeniami, na które natrafiają badacze prowadzący dociekania na temat Rady. Wiążą się one zarówno ogólnymi cechami stosowanych metod (zwłaszcza na tle kontrastu między metodami ilościowymi i jakościowymi) jak i specyfiką Rady, w tym ograniczonym dostępem do informacji lub ich niepełnym charakterem.

Omówiono wewnętrzną strukturę Rady, zwłaszcza jej wielowarstwowy system organów zajmujących się analizowaniem propozycji legislacyjnych i innych kwestii będących w kompetencji Rady Unii Europejskiej, opracowywaniem związanych z tym dokumentów i uzgadnianiem stanowisk. Ukazana została również istotna rola dla sprawności działania Rady aktorów instytucjonalnych: prezydencji i Sekretariatu Generalnego. Podjęta została ocena ich możliwości w zakresie koordynacji międzysektorowej prac Rady, sprawowania przywództwa w tej instytucji, jak również wpływania na kształt podejmowanych decyzji.

Czerpiąc ze schematu analizy systemowej ukazane zostało miejsce Rady w systemie politycznym Unii Europejskiej, zwłaszcza unijnym systemie decydowania politycznego. Szczególną uwagę poświęcono relacjom Rady w ramach tego systemu, jak również jej nieoczywistej roli jako instytucji z definicji międzyrządowej, jednak w swej praktyce działania odbiegającej od dogmatycznie pojmowanej „międzyrządowości".

Wskazano jak pokazana wcześniej złożoność struktury i działania Rady Unii Europejskiej przekłada się na równie złożone i wieloaspektowe środowisko prowadzenia negocjacji. Przybliżono uwarunkowania negocjacji międzynarodowych, w tym konkurencyjne ujęcia istoty interesów aktorów i wpływu instytucji. Zaprezentowano analizy oparte o modele formalne, jak również krytyczne względem tych modeli opisy tego, co decyduje o sile głosu w Radzie. Zwrócono uwagę na potencjalne linie podziałów wewnątrz tej instytucji. Przeanalizowano rolę norm, zwłaszcza tak zwanej „kultury konsensusu" oraz ich wpływ na prowadzone negocjacje. Przedstawiono także uwarunkowania dla deliberacji w Radzie i problem ograniczonej przejrzystości jej działań.

Wreszcie, omówiono zasadnicze problemy związane z procesami socjalizacji w Radzie UE, w tym jej uwarunkowania, mechanizmy i konsekwencje. Podkreślono zwłaszcza uwarunkowania specyficzne dla Rady UE, w tym jej wielowarstwowość, specjalizację tematyczną, odizolowanie, intensywność interakcji oraz rolę czynników narodowych.